Jak Ljubljana zmieniła się w Zieloną Stolicę Europy?
Przykład Ljubljany - dynamicznie rozwijającej się, bez samochodów w centrum miasta i z podziemnymi obiektami składowania odpadów pokazuje, jak stosunkowo małe miasto może prowadzić drogę zrównoważonego rozwoju.
Ljubljana, Słowenia - wąskimi uliczkami nad brzegiem rzeki Ljubljanica jedynymi dźwiękami, które można tu prawdopodobnie usłyszeć są tupot butów na bruku, głosy ludzi na spacerze i brzęk szklanek w kawiarniach na chodniku.
Sytuacja ta znacznie zmieniła, gdy porównamy ją ze stanem sprzed 10 lat, kiedy na ulicach tych był ciągły korek. Było mało miejsca dla pieszych, a Ci, którzy odważyli się chodzić, musieli omijać samochody i autobusy oraz wdychać spaliny z ich rur wydechowych.
Teraz, nie tylko ulice nadrzeczne, ale wszystkie stanowiące kompaktowy rdzeń centrum Ljubljany są zasadniczo wolne od samochodów - dozwolony jest tylko ruch pieszych, rowerów i autobusów. System elektrycznych pojazdów taxi – Kavalir oferuje bezpłatne przejazdy dla osób starszych, niepełnosprawnych i matek z dziećmi. Jeśli ktoś mieszka w centrum lub chce tam pojechać, musi zaparkować samochód w garażu podziemnym, tuż poza strefą wolną od ruchu samochodowego i stamtąd udać się na piechotę. Obawy, że takie rozwiązane zabije lokalne firmy nie sprawdziło się, a wpływy z biznesu i turystyki wzrosły w centrum miasta.
Zwycięstwo Ljubljany z nadmiernym ruchem samochodowym jest jednym z powodów, dzięki którym Komisja Europejska nazwała miasto European Green Capital 2016 (Zielona Stolica Europy 2016). Jest to tytuł, który wielokrotnie trafiał już do uznanych liderów debaty na temat zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich, bogatych miast, takich jak Kopenhaga, Sztokholm i Hamburg. Wybór małej stolicy Słowenii pokazuje, że miasta średniej wielkości mają również do zaoferowania ciekawe pomysły w tej kwestii i mogą je realizować w krótkim okresie czasu.
Osoba, która się do tego przyczyniła to Zoran Janković - burmistrz Ljubljany od 2006 roku. Przed wyborami, Pan Janković był dyrektorem wiodącej sieci sklepów na Bałkanach (Mercator). Już jako burmistrz, opracował długoterminowy plan poprawy jakości życia w mieście zwany „Vision 2025", który wyznaczył ambitne cele dla miasta w zakresie zrównoważonego transportu, ochrony zieleni, recyklingu i innych obszarów, nadając kierunek kilkudziesięciu infrastrukturalnym projektom i decyzjom politycznym, które pojawiły się później.
Kiedy zostałem burmistrzem, niewiele wiedziałem o strukturze miasta. – mówił Zoran Janković w jednym z wywiadów – Program przygotowaliśmy, w taki sam sposób jak w firmie - ze strategią i celami.
Decyzja o zakazie ruchu samochodów w centrum była zdecydowanie najbardziej „uderzająca" i dla wielu kontrowersyjna. Burmistrz Janković wprowadził ją w pierwszym roku kadencji. W ten sposób, do czasu następnej kampanii wyborczej, mieszkańcy mieli okazję doświadczyć korzyści czystszego powietrza, bezpieczniejszych ulic i spokojniejszych miejsc publicznych, a nie tylko niedogodności. Burmistrz został wybrany na swoje stanowisko trzy razy od tamtego czasu.
Na początku, decyzje te są bardzo trudne do podjęcia, ponieważ nigdy nie dostanie się 100% poparcia. – mówi Janković - Ale po latach, gdyby zapytać ludzi w Ljubljanie w referendum, czy chcą uczynić centrum miasta ponownie otwartym dla prywatnych samochodów, jestem pewien, że 90% z nich będzie chciało zachować ulice zamknięte dla ruchu.
Burmistrz Janković posiada tą zaletę, że prowadzi kulturowo piękne miasto, z bogatym dziedzictwem architektonicznym oraz rodzimymi lasami, które stanowią prawie połowę powierzchni miasta. Słowenia była pierwszym krajem, który uzyskał niezależność od byłej Jugosławii w 1991 roku oraz pierwszym na Bałkanach, który stał się członkiem Unii Europejskiej w roku 2004. Dzięki miejscowemu uniwersytetowi, Ljubljana jest młodym miastem – 43 000 z jego 287 000 mieszkańców są studentami. Miasto stało się skrzyżowaniem idei i praktyk od sąsiadów, takich jak Włochy, Austria i Węgry.
Tytuł Zielonej Stolicy daje Ljubljanie narzędzie marketingowe do odwołania się do turystów i inspirowania dumą obywatelską własnych obywateli. Lokalne wydarzenia i działania, które są planowane w 2016 roku, mają inny motyw w danym miesiącu, np. styczeń jest poświęcony "inteligentnemu zarządzaniu odpadami". Nagroda powoduje również wzrost prestiżu Ljubljany. - Zanim staliśmy Zieloną Stolicą Europy, było niemożliwe, aby odwiedził nas mer Paryża lub Burmistrz Berlina. – mówi Janković – Dzięki tej nagrodzie, wszystkie drzwi zostały otwarte.
Zoran Janković ma wiele dobrych praktyk do przekazania innym zainteresowanym. W ostatnich miesiącach europejskie miasta, takie jak Bruksela, Madryt i Oslo ogłosiły, że planują zamknięcie części swoich centrów miast dla ruchu. Ljubljana oferuje zamknięte laboratorium - tylko 15 minut zajmuje przejście spacerem od jednej strony obszaru bez samochodów do drugiego, aby zobaczyć, gdzie taka polityka doprowadzi. Na przykład, miasto buduje garaże niedaleko centrum i planuje zbudować ich więcej. Ljubljana stworzyła system Park-and-ride, gdzie dojeżdżający mogą zostawić swoje samochody, a koszt parkowania obejmuje bilet powrotny na autobus do centrum.
Miasto podjęło także kroki w celu promowania jazdy na rowerze. Ljubljana, w 2011 roku wprowadziła system roweru miejskiego, a karty, dzięki którym użytkownicy mogą z systemu korzystać, służą również w transporcie publicznym, przy opłatach za parking oraz w miejskiej bibliotece. Władze miasta pozwalają rowerzystom jeździć w strefach pieszych, jeśli robią to powoli. To dość niezwykły przypadek w Europie, gdzie rowerzyści zwykle muszą zsiąść i prowadzić rowery w strefach pieszych. Polityka ta spowodowała wzrost ruchu rowerowego, chociaż niektórzy właściciele kawiarni protestowali z obawy, że rowerzyści będą jeździć niebezpiecznie i slalomem pomiędzy ich gośćmi i stołami.
Marko Peterlin, dyrektor Instytutu Polityki Przestrzennej mówi, że te działania przyczyniły się "zmniejszenia ruchu w znaczący sposób". Twierdzi jednak, że miasto nie zainwestowało wystarczająco dużo w transport publiczny. To zostanie zmienione w tym roku, kiedy to na ulice wyjedzie 30 nowych, niskoemisyjnych autobusów, które będą obsługiwać przedmieście. Ljubljana współpracuje z sąsiednimi gminami w sprawie utworzenia planu transportu publicznego, którego celem jest osiągnięcie zrównoważonej mobilności do roku 2020. Oznacza to, że 1/3 przejazdów powinna być realizowana pojazdami prywatnymi, 1/3 środkami transportu publicznego oraz 1/3 poprzez niezmotoryzowane formy.
Niedawna, nowa aranżacja najważniejszej ulicy Ljubljany – Ulicy Słoweńskiej, ucieleśnia nową równowagę. Ruchliwa arteria, która łączyła obwodnicę, okrążająca miasto wokół historycznego centrum, została zamknięta dla ruchu z wyjątkiem autobusów, pojazdów dostawczych i hybrydowo-elektrycznych taksówek. Obecnie droga jest najczęściej używana przez rowerzystów i pieszych.
Inicjatywy oddolne
Nie tylko system transportuy przeszedł przemiany w Ljublijanie. Miasto odzyskuje prawie 2/3 swoich odpadów i jest pierwszą ze stolic UE, która opracowała strategię "zero odpadów". Najnowszą innowacją w centrum miasta jest system, który przechowuje odpady z punktów zbiórki pod ziemią (punkty depozytowe, które wyglądają jak zwykłe śmietniki znajdują się na poziomie ulicy). Każdy może wrzucać szkło, opakowania lub papier. Odpady ulegające biodegradacji znajdują się w oddzielnych pojemnikach, dostępnych tylko dla mieszkańców obszaru - używają oni karty z mikrochipem, aby otworzyć pojemnik i wsypać tylko odpowiednią ilość odpadów organicznych tygodniowo. Monitoring ma na celu zachęcenie ludzi do produkcji mniejszej ilości odpadów organicznych.
Tereny zielone miasta również odzyskują świeży blask przy pomocy grup obywatelskich i stowarzyszeń. Na przykład, Tabor Park został kilkanaście lat temu dość zapuszczony, mimo swej doskonałej lokalizacji w centralnej dzielnicy. Kilka lat temu, stowarzyszenie o nazwie Instytut Bunker rozpoczęło oddolnie akcje rewitalizacji parku i organizuje tam festiwal kultury oraz tymczasowe formy, takie jak ogrodnictwo. Grupa czterech młodych kobiet, miejskich planistów zwanych Prostorož kontynuowała te działania, pytając okolicznych mieszkańców o pomysły na rewitalizację parku. W parku gościły również pchle targi i koncerty, które przyciągały zarówno lokalnych mieszkańców, jak i ludzi z całego miasta.
Byliśmy zaskoczeni, gdy zobaczyliśmy, jak wiele osób przychodziło z innych części miasta i przyłączało się do działań w Tabor Park. - mówi Alenka Korenjak, jedna z założycielek Prostorož - Powodzenie tych inicjatyw pokazuje, że inwestycje za miliony euro nie są jedynym sposobem promowania rewitalizacji miast.
Stowarzyszenia kulturalne oraz grupy mieszkańców odegrały również dużą rolę w rewitalizacji opuszczonego placu budowy niedaleko Tabor Park. Przez dwa tygodnie, w roku 2010, prowadzono projekt zwany "Poza budową" – na ogrodzonym, wyłączonym z użytku terenu powstał miejski ogród. Miasto, które jest właścicielem gruntu, pozwoliło kontynuować tą inicjatywę ogrodniczą od tamtego czasu. Obecnie, ponad 100 osób przyjeżdża z całego miasta, aby uprawiać tutaj warzywa.
Inicjatywy takie jak ta są jeszcze wyjątkiem, ponieważ nie ma spójnej polityki miasta do wspierania tego rodzaju projektów. - mówi Urška Jurman, jedna z inicjatorów projektu dla Stowarzyszenia Obrak - Ale kultura uczestnictwa obywateli i własnej inicjatywy rozwija się bardzo szybko.
Innym, dobrym przykładem jest tak zwana "Biblioteka rzeczy". Rozpoczęta przez Prostorož, w dawnym barze należącym do miasta, inicjatywa pozwala ludziom dzielić lub wypożyczyć przedmioty, których mogą potrzebować tylko sporadycznie, takie jak narzędzia lub sprzęt sportowy. Dla miasta, które nieustannie napomina swoich obywateli do "zmniejszenia, ponownego wykorzystania i recyklingu," jest to łatwym sposobem na wspieranie dwóch pierwszych części tego powiedzenia.
[Artykuł ten pochodzi z tekstu, który pierwotnie ukazał się na Citiscope, witrynie partnerskiej Atlantic.]
Komentarze